Adana’da Yorgancılık (Adana’da Yorgancılık Mesleği)
Adana’da, Geleneksel Mesleklerden biri olan Yorgancılık ile ilgili olarak; Abdullah Özok’ derlenen bilgiler. Yorgancılık Mesleği hakkında bilgiler
- Derleyen: Edibe Akçay
- Derleme yeri ve tarihi: Adana, 2004
- Kaynak kişi: Abdullah Özok, 1967 Kilis doğumlu, evli.
- Mesleği kaç yıldır yaptığı: 27 yıldır yapmaktadır.
- Mesleği kimden öğrendiği: Ustasından öğrenmiştir.
- Mesleği kimlere öğrettiği: Kardeşine öğretmektedir.
Kullanılan Araçlar ve Yapım Aşamaları
Yorgan yapılırken kullanılan iki temel araç vardır: Yorgancı yüzüğü ve iğne. Bu ikisi yorganın yapımında esastır. Bunların dışında kullanılan diğer araçlar şunlardır: Cetvel, oklava, pergel, tebeşir, pamuk ip, naylon ip, karton kalıplar ve makas.
Bu araçlardan cetvel, yorgan kılıfının kesiminde kullanılmaktadır. Kılıfın tam istenilen biçim ve ölçülerde kesilebilmesi için cetvel şarttır. Makas, bilindiği üzere kesim için kullanılmaktadır. Oklava ilk önce, kullanılacak pamuğun atılması için kullanılmaktadır. Yorganın istenilen yumuşaklıkta olması için pamuk atılmaktadır. Hazırlanan kılıfın içerisine atılan pamuğun doldurulmasından sonra tekrar oklava kullanılarak yorgan iyice dövülür. Bu dövme işi de pamuğun kılıfın içerisine eşit olarak dağıtılması için yapılır. Cetvel, tebeşirle yorgana şekil çiziminde kullanılmaktadır. Yorgancının hazırladığı ve pervane, armut, gül, yuvarlak ve es adı verilen karton kalıplarla da yorgana desenler çizilir. Pergel aracılığıyla da yuvarlak çizgiler, yapraklar çizilmektedir. Bu desen çiziminden sonra da çeşitli renklerdeki naylon ipliklerle esas iş yapılmaya başlanır ve desenler yorgana işlenmeye başlanmaktadır.
Yorgan yapımında iki türlü kumaş kullanılmaktadır. Biri yorganın alt tarafına geçirilen beyaz kumaş, diğeri ise üst tarafına geçirilen ve desenlerin üzerine yapıldığı çeşitli renklerde olabilen saten kumaştır. Bu kumaşlar biçilip kesildikten sonra motorlu makine aracılığıyla dikilmektedir. Kılıfın elle değil de makineyle dikilme amacı daha sağlam olmasını sağlamaktır. Kılıf dikilirken yorgan ağzı denilen bir karış büyüklüğünde bir açıklık bırakılır. Bu açıklığın sebebi ise pamuğun kılıf içerisine dolumunu sağlamaktır. Dikilen kılıf yere serilerek üzerine pamuk yerleştirilmektedir. Pamuk, oklava aracılığıyla bu kılıf üzerinde iyice atılmaktadır.
Yorgan iyice atıldıktan sonra kılıf, üzerindeki pamukla birlikte rulo şeklinde sarılarak pamuk, kılıf içerisine geçirilmektedir. Pamuk, kılıfın içerisine geçirildikten sonra, açık bırakılan yorgan ağzı da makineyle kapatılmaktadır. Daha sonra pamuğun kılıfın içerisine düzgün bir şekilde dağılmasını sağlamak için oklava aracılığıyla yorgan dövülür. Yorgan sağımı adı verilen bu işlem yorganın kırışıklığını da düzeltmek için yapılmaktadır. Bu işlemden sonra yorganın kenarları elle dikilir. Böylelikle yorgan desenlerini içine alan kenar meydana getirilir. Yorganın kenarı dikildikten sonra tebeşire bulanmış olan yün iplik, yorganın üzerinde desenlerin çizgilerinin oluşturulması için bir uçtan diğer uca vurulur. iplik vurma, iki kişi tarafından iki ucun ayrı ayrı tutulması ve yorgana çizgiler oluşturacak şekilde yapılmaktadır. iplik vurma işiyle yorgan üzerine beş tane çizgi çizilir. Bu çizgiler yorganın tam ortasını da işaret etmektedir. Bu çizgiler vurulduktan sonra yorgancının yaptığı karton kalıplar aracılığıyla desenler çizilmeye başlanır.
Yorgan üzerine çizilen desenler farklı isimler taşımaktadır. Tren yolu, tavus kuşu, güllü istanbul, kız kurdelesi, gelin tırnağı, soğuti, İstanbul, hasır örgüsü, ikili parke, sekiz iğne, kabak çiçeği, batan güneş gibi isimlerle anılan desenler müşterinin seçimi üzerine kullanılmaktadır. Ancak bu desenlerin kullanımın da dini ve örfi inançlardan etkilenilmiştir. Örneğin tavus kuşu gibi desenler, yörenin dini inançlarından kaynaklanan “insan, hayvan figürü olan yere melek girmez” inancı dolayısıyla çok az kullanılmaktadır. Kalıpların kullanımından sonra pergelle dal, yaprak, yuvarlak çizgiler gibi ayrıntılar da tamamlanır.
Bütün bu araçların kullanımından sonra kesim ve çizim işi tamamlanır. Bu işlemlerden sonra yorgancı renkli naylon ipliklerle deseni yorgana işlemeye başlar.
Normal boyutlardaki yorganlar, bebek yorganları ve desenlerine göre yorganların yapılış süreleri değişmektedir. Yorganlar desenlerin zorluğu ve sıklığına göre bazen birkaç saatte bazen de bir haftada bitebilmektedirler.
Bazı yorganlar, gündelik kullanım için yapılmaktadır. Bu yorganlar desenli olan ve sırıklı yorgan adını taşıyan yorganlardan farklıdırlar. Üzerinde hiçbir desen bulunmaz. Beyaz kumaştan yapılıp üzerlerine renkli bir kılıf geçirilmektedir. Desenli olan ve büyük el emeği isteyen yorganlar ise genellikle gelin çeyizinde bulundurulmak ya da evlilik yıl dönümleri, sünnet düğünleri gibi özel günlerde kullanılmak için yapılmaktadırlar.
Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Meslekler Kitabı, ( M. Öcal Oğuz, Emine Aydoğan, Nilgül Aytuzlar, Tuba Saltık Özkan