Akvaryum İçin Neler Gerekli? Malzemeler, Balık Seçimi

Akvaryum Nedir?

Akvaryum, içinde su hayvanlarının ve bitkilerinin bakılıp yetiştirildiği, camdan yapılmış bir kaptır. Bu amaçla kullanılan havuzlara ve hayvanat bahçelerinin çok sayıda cam kap ya da havuz içinde su canlılarını barındıran özel bölümlerine de akvaryum denir.

En az 4.500 yıl önce yapay gölcüklerde balık yetiştiren Sümerler ve Çinliler tarihin ilk akvaryumcuları sayılır. Balıkları ve öteki su hayvanlarını halka tanıtmak için düzenlenmiş ilk akvaryum ise 1853’te Londra’daki Regent Parkı’nda açıldı. Bugün birçok hayvanat bahçesinde ya da benzeri yerlerde, tatlı su ve deniz canlılarının sergilendiği, halka açık büyük akvaryumlar vardır. Açık deniz ve okyanus canlılarını barındıran dev akvaryumlara osenaryum ya da okyanus akvaryumu denir. 1938’de ABD’nin Florida eyaletinde açılan Marineland (Deniz Ülkesi) dünyanın ilk okyanus akvaryumudur ve eğitilmiş yunuslarıyla ünlüdür. Başta ABD olmak üzere birçok ülkede yaygınlaşmış olan okyanus akvaryumlarının dev tankları 4 milyon litreye yakın deniz suyu alır.

Büyük akvaryumların amacı bir yandan insanları eğlendirmek ve eğitmek, bir yandan da deniz yaşamını inceleyecek bilim adamlarına elverişli bir çalışma ortamı yaratmaktır. Bu akvaryumların yanı sıra, alabalık, sazan gibi eti değerli balıkları üretmek için ortaçağdan bu yana özel havuzlar ve balık çiftlikleri kurulur. Ayrıca dünyada birçok insan boş zamanlarını değerlendirmek için amatör akvaryumculuk yapar.

Sözcük, bilimsel araştırmalar için hazırlanan su içindeki canlıların sergilendiği yerlerle, evlerdeki süs balıklarının konulduğu kavanozlar için kullanılır.

Bilimsel araştırmalar için hazırlanmış akvaryumlar olduğu gibi, halkın eğitimi veya sergilemek amacı ile hazırlanmış olanlar da vardır. Büyük devletlerdeki sadece araştırmaya yönelik akvaryumlar bir deniz, göl modeli gibidir. Sergileme için hazırlanan akvaryumların başlangıcı çok eskilere kadar uzanmaktadır, ilk halk akvaryumu, İngiltere’de 1892’de Regent Park’ta açılmıştır.

Evlerdeki akvaryumlar, bilimsel amaçlı akvaryumların küçük bir modelidirler. Su içindeki canlıların oksijen ve karbondioksit dengesi ayarlanmıştır. Ayrıca akvaryum ısısı da içindeki canlıların yaşaması için gerekli olan sıcaklıkta tutulur.

Akvaryum dizaynı kimilerine göre bir sanattır. Gerçekten, akvaryum içindeki bitkilerin yerleştirilmesi özel bilgi ve özen ister, önemli olan, hem o ortamın göze güzel görünecek şekilde yerleştirilmesi hem de o ortamdaki canlıların yaşayabilmeleri için en uygun yerleşimin sağlanmasıdır.

Ev Akvaryumları

Evlerdeki akvaryumlar tükenmez bir neşe, eğlence ve eğitim kaynağıdır. Bu akvaryumlar içindeki canlıların doğal yaşam ortamına ne kadar benzerse o kadar iyi sonuç alınır. Bunun için de birkaç basit kurala uymak gerekir.

İlk kural, akvaryum suyunun her zaman temiz ve havalandırılmış olmasıdır. Bu da akvaryuma çok fazla balık doldurmamak, içine su bitkileri yerleştirmek ve gerektiğinde bir pompayla suya hava vermekle sağlanabilir.

İkinci önemli nokta, akvaryumdaki canlıların kavga etmeden ve birbirlerine zarar vermeden bir arada yaşamalarını sağlamaktır.

Üçüncü kural ise akvaryumdaki hayvanları temiz tutmak ve aşırı beslememektir.

Akvaryumculuğun Temel Kuralları?

1. Akvaryumu temiz tutun.
2. Çok fazla balık doldurmayın.
3. Bitkileri, kumu ve taşları akvaryuma koymadan önce yıkayın.
4. Suyu değiştirmeyin. Olanak buldukça yağmur suyu ekleyin.
5. Balıklara çok fazla yem vermeyin.
6. Cama vurarak balıkları ürkütmeyin.
7. Hastalığın bulaşmasını önlemek için, hastalanan balıklan başka bir kaba alın.
8. Bilginizi artırmak için bu konuda yazılmış kitapları okuyun.

Ev İçin Uygun Akvaryumlar Hangileridir?

Balıkların solunumlarına yetecek kadar hava bulundurabilmesi için akvaryumdaki su yüzeyinin olabildiğince geniş tutulması gerekir. Bu yüzden dar ağızlı ve geniş karınlı kaplar akvaryum olarak kullanmaya uygun değildir. En iyi ev akvaryumu, geniş ama fazla derin olmayan, dikdörtgen biçimli cam kaplarda kurulabilir. Suyun buharlaşmasını azaltmak, içeriye toz girmesini önlemek, ayrıca balıkları kedilerin saldırısından korumak için akvaryumun üstü cam bir kapakla örtülmelidir. Yalnız bunu yaparken kabın üst köşelerine tahta ya da mantar parçaları yerleştirilerek kapağı hafifçe yükseltmek ve suyun hava almasını sağlamak gerekir.

Akvaryum İçin Hangi Balıklar Seçilmelidir?

Ev akvaryumculuğuna japon balığı gibi bakımı güç olmayan balıklarla başlamak en kolay ve güvenilir yoldur. Bu konuda belirli bir deneyim kazanıncaya kadar, bakımı çok güç olan tropik türlerden sakınmak gerekir. Sağlıklı balıkları seçmeye özen göstermek iyi bir başlangıç için çok önemlidir. Sağlıklı bir balığın görünümü canlı ve hareketli, yüzgeçleri dik, gövdesi dolgundur. Japon balıkları serin sulardan hoşlandıkları için akvaryumun ısıtılması gerekmez. Oysa göz alıcı renkleriyle çok sevilen tropik balıklar ılık suda yaşar; bu yüzden akvaryumun içine bu amaçla tasarlanmış elektrikli bir ısıtıcı koymak gerekir. Demek ki su sıcaklığı konusunda uyuşamayan japon balıkları ile tropik balıklar hiçbir zaman aynı akvaryumda beslenemez.

Akvaryumun dibine kum ya da küçük çakıl taşları döşeyip arasına su bitkileri dikmek hem akvaryumu daha çekici gösterir, hem de balıklara daha kolay benimseyecekleri bir ortam yaratır. Akvaryum mağazalarında “kurdeleotu” adıyla satılan Vallisneria, “su-kekiği” ya da “havuzotu” adıyla satılan Elo-dea türleri ve suoku (Sagittaria) yeni başlayan akvaryumcular için en uygun su bitkileridir.

Akvaryum bitkileri suyun havalanmasına, daha doğrusu oksijen yüklenmesine yardımcı olur. Balıkların solunum sırasında dışarı attığı karbondioksit gazını emen bitkiler bu bileşiği karbon ile oksijen elementlerine ayrıştırır.

Böylece bitkiler, güneş ışığının yardımıyla besin üretiminde kullanacakları karbonu tutarken (bak. Fotosentez) serbest kalan oksijen de suya karışır. İyi aydınlatılmış bir akvaryumda bitkilerden yükselen oksijen kabarcıklarını görebilirsiniz. Gündüzleri karbondioksit alıp oksijen açığa çıkaran bitkiler, geceleri tam tersine sudaki oksijeni tüketir. Bu yüzden akvaryumun günde 12 saat kadar bol ışıkla aydınlatılması gerekir. Bu arada su da havadan oksijen aldığı için, bitkilerin gece boyunca tükettiği oksijenin bir bölümü karşılanmış olur.

Barış içinde bir arada yaşayabilen sakin yaradılışlı küçük tropik balıkların en önemlileri gupi ya da lepistesler (Lebistes reticula-tus), kılıçkuyruklar (Xiphophorus belleri), moliler (Mollienesia), bıyıklı balıklar (Barbus), cüce gurami (Colisa lalia), gövdesinde mavimsi-yeşil fosforlu bir şerit olan neon tetra (Hyphessobrycon innesi) ve kırmızı tetradır (Hyphessobrycon flammeus). Buna karşılık çok kavgacı ve yırtıcı olan beta (Betta splen-dens) ve cennetbalığı (Macropodus opercularis) gibi tropik türler karma akvaryumlarda beslenemez.

Balıkların akvaryumda üreyebilmesi için aynı türün bir erkeğinden, bir dişisinden almak gerekir. Yalnız Corydoras cinsinden balıklar genellikle tek olarak alınır. Bıyıkları olduğu için akvaryumcular arasında kedibalığı olarak anılan bu balık, dibe çöken yiyecek artıklarıyla beslendiğinden akvaryumun temizlik işçisi sayılır. 20 litre su alan bir akvaryumda 15 kadar küçük balık yetiştirebilirsiniz.

Balıkları Akvaryuma Koyarken Nelere Dikkat Edilmelidir?

Aldığınız balıkları eve götürürken alıştıkları çevre sıcaklığının değişmemesine çok özen göstermeniz gerekir. En iyisi, balıkları su dolu plastik bir torbaya koyup bu torbayı bir kutuya yerleştirmek ve torbanın çevresini buruşturulmuş gazete kâğıtlarıyla doldurmaktır. Böylece suyun sıcaklığını yeterli bir süre korumuş olursunuz. Eve geldiğinizde plastik torbayı yavaşça akvaryumun içine bırakın ve suyun içinde en az bir saat öylece durduktan sonra yavaşça bir yöne eğerek içindeki balıkları suya boşaltın.

Akvaryumun ışığa bakan camlarının iç yüzeyi zamanla yosun tutar. Suyosunu (alg) denen bu küçük bitkiler balıklar için zararlı değildir, ama akvaryumun içini ve balıkları görmeyi güçleştirir. Bu yüzeyleri temizlemek için bir tel fırça ya da metalden yapılmış geniş ağızlı bir kazıyıcı kullanabilirsiniz. Ayrıca, suyosunlanyla beslenen bazı tatlı su salyangozlarını akvaryuma koymak da camların temiz kalması için bir önlem olabilir. Yalnız bu salyangozlar bazı balıkların yumurtalarını da yer; bu yüzden balıkların üreme zamanı geldiğinde salyangozları ayrı bir kaba almak gerekir.

Kullanmanız gereken öbür önemli araçlar, akvaryumun tabanında biriken dışkı ve yem artıklarını temizlemek için dibe daldırılan borulu bir sifon ile balıkları sudan çıkarmaya yarayan küçük bir balık kepçesidir. Sakın balıklan elinizle tutmayın. Böyle yaparsanız balığın pullarını ve derisinin üzerindeki koruyucu salgı katmanını örseleyerek hayvanın hastalanmasına yol açabilirsiniz. Ayrıca akvaryumunuza piyasada değişik örneklerini bulabileceğiniz mekanik bir havalandırıcı ve su üstünde yüzen küçük bir termometre eklemeniz gerekir. Akvaryumunuzda soğuk su balıkları besliyorsanız su sıcaklığı hiçbir zaman 13°C’yi aşmamalıdır. Tropik balıklar için en uygun ortalama sıcaklık ise 24°C’dir. Suyun içine daldırılan ve bir termostatla istenen dereceye ayarlanan elektrikli ısıtıcılarla akvaryumunuzun suyunu ısıtabilirsiniz. Yalnız bu aygıtı akvaryumun içine nasıl yerleştireceğinizi öğrenmek için mutlaka bir uzmana danışmanız gerekir.

Balıklarınızın sağlıklı kalmasını istiyorsanız, bütün ev hayvanları gibi balıkların da düzenli bakım istediğini unutmayın. Bazı akvaryum balıkları 20 yıl kadar yaşayabilir; ama ortalama yaşam süreleri yalnızca 18 aydır.

Modern ev akvaryumlarının çoğunda, kaba ek olarak, ısıyı elverişli düzeyde tutmaya yarayan bir ısıtıcı (ısının genellikle beslenilen balık türüne göre 22 °C – 27 °C arasında olması gerekir) ile akvaryuma oksijen sağlayan ve sudaki bazı pislikleri temizleyen bir pompa ve filtre bileşimi vardır. Bazı akvaryumcular, küçük bir miktar havalandırmanın ve filtre etmenin yeterli olduğu ortak kaplar oluşturur. Bu sistemlerde balık sayısı, verilen yem miktarı ve bitki yaşamı arasında dikkatli bir denge kurulur. Balıkların pislikleri besine dönüşür ve onlara yeterli miktarda oksijen sağlar.

İnsanların kullandıkları suları temizlemeye yarayan klor, balıklar için öldürücüdür. Bu nedenle akvaryumcular akvaryum sularını doğrudan musluktan doldurmamalı, suyu klorun kaybolması için bir iki gün bekletilmelidir.
Yeni takılmış bakır tesisattan gelen su da balıklar için zehirli olabilir. Bu tür tehlikeleri azaltmak için, etkili biçimde çalışan filtreler kullanmak, pislik oluşmasını önlemek (filtre sistemine ek olarak çoğunlukla salyangozlar ve küçük temizleyici balıklar da kullanılır) ve aşırı üremeyi engellemek için balık sayısını azaltmak gerekir.

Son yirmi-otuz yılda gereçlerdeki gelişmeler sayesinde amatör akvaryumcuların yapay olarak deniz suyu oluşturabilmeleri, evlerdeki akvaryumlarda deniz organizmaları yetiştirme olanağı vermiştir. En çok yetiştirilen balıklar mercan kayalıkları arasında dolaşan güzel renkli balıklardır; bunlardan sonra deniz şakayıkları, deniz hıyarları, deniz yıldızları, yengeçler ve yumuşakçalar gibi çok geniş omurgasız çeşitleri gelir.