Ankara’da Bakırcılık (Ankara’da Bakırcılık Mesleği)

Ankara’da Bakırcılık, Samanpazarında Bakırcılık İle İlgili Derlenen Bilgiler. Bakırcılık Mesleği, 

• Derleyen: Ayşegül Atak
• Derleme yeri ve tarihi: Samanpazarı/Ankara, 2004
• Kaynak kişi 1: ihsan Geredeli, Polatlı/Ankara doğumlu, 52 yaşında, bakırcı ustası.
• Mesleği kaç yıldır yaptığı: 36 yıldır yapmaktadır.
• Mesleği kimden öğrendiği: Ustalarından öğrenmiştir.

Kaynak kişi 2: Haydar Demir, Yozgat doğumlu, 38 yaşında, işlemeci ustası.

• Mesleği kaç yıldır yaptığı: 26 yıldır yapmaktadır.
• Mesleği kimden öğrendiği: İsa Torun adlı ustasından öğrenmiştir.
• Derleyen: Zeynep Gönültaş
• Derleme yeri ve tarihi: Ankara, 2004

Kaynak kişi: İlhami Zeyrek, 1933 Erzurum doğumlu, evli, 8 çocuk sahibi, ilkokul mezunu.

• Mesleği kaç yıldır yaptığı: 64 yıldır yapmaktadır.
• Mesleği kimden öğrendiği: Ağabeyinden öğrenmiştir.

Bakırcılık kendi içinde işlemecilik ve dövmecilik olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bakırcılığın yapıldığı Samanpazarı’nda, dövmecilik yerini işlemeciliğe bırakmıştır. Teknolojinin ilerlemesi, hayatın diğer alanlarında olduğu gibi bakırcılık mesleğinin dövmecilik kolunu da etkilemiş durumdadır.

Eskiden yaygın olarak kullanılan bakırdan yapılmış kapaklı tencereler, tepsiler vb. ürünler bugün yerini çelik, teflon malzeme ile yapılmış ürünlere bırakmıştır. Bu anlamda dövmecilik hem zaman alması hem de günümüzde kullanılmaması sebebiyle yapılmamaktadır. Dövmeci ustaları bakırcılık mesleğini işlemecilik yaparak devam ettirmektedir. İşlemecilik bugün aktif olarak yapılmaktadır. Son zamanlarda işlemecilik antika ve süs eşyalarında vücut bulmuştur.

Bakır ustaları kapaklı tas, güğüm, ibrik, helke, kazan, tepsi, tablo gibi ürünlerin üzerini işlemektedirler. Bu ürünlerin üzerine kilim motifi, gül motifi, lale motifi, Osmanlı motifi, çeşitli tarihi sahneler ve manzaralar nakşedilmektedir.

Bakırcılık da Kullanılan  Malzemeler

• Bakır Levha: Yapılacak ürünün ana malzemesidir.
• Karbon Kağıdı: Bakır levha ile aydınger kağıdının arasına konularak motifin bakıra geçmesinde kullanılır.
• Aydınger Kağıdı: Bakır levhanın üzerine işlenecek motif bu kağıda çizilir.
• Zımba: Bakırcı ustasının en çok kullandığı araçtır. Demirden veya çelikten yapılmaktadır. Zımba, bakırı işlemeye yarayan doğal keskidir. Zımbalar, dışarıda satılmamakta ustaların kendileri tarafından imal edilmektedir. Zımbaların nokta zımba, beşli zımba, ovel zımba, tırnak zımba olmak üzere pek çok çeşidi vardır. Bu çelik ya da demirden yapılmış zımbaların ucunda nokta, yaprak, yıldız ve çeşitli harflerden oluşan motifler bulunmaktadır.
• Çekiç: Zımbayla işlemeyi yapabilmek için zımbaya vurmakta kullanılır.
• Örs: Bakırı döverken ve işlerken ürünün üzerine konulan demir alettir.
• Çıraklık: Bakır levhanın işlendiği aşamada üzerine yerleştirildiği ve dengeyi sağlamaya yarayan alettir.

Bakırcılık Nasıl Yapılır? Yapım Aşamaları

Bakırdan yapılmış bir duvar tablosunun yapımı şöyledir: ilk aşamada bakır levha alınır. Bakır levhanın üzerine karbon kağıdı yerleştirilir. Karbon kağıdının üzerine bakıra işlenecek olan motifin çizildiği aydınger kağıdı konulur. işlemeci ustası bu bakır levhanın altına dengeyi sağlamak üzere karşılıklı olarak çıraklık ve örsü koymaktadır. Bu hazırlıklardan sonra usta zımbanın ve çekiç darbelerinin yardımıyla motifin üzerinden geçerek işlemeye başlar. Kabartmaların yapılmasıyla işleme aşaması biter ve dövme aşamasına geçilir. Tablonun kenarları ve arkasına “gamze” adı verilen takılma yeri yapılır. Tablo parlatılmaya gönderildikten sonra en son aşamada nikel kaplama yapılır ve tablo kullanıma hazır hale gelir.

Ürünün yapım süresi ustanın maharetine göre değişmektedir. Bir tablo bir günde yapılabileceği gibi bir ayda da yapılabilmektedir.

Kaynak kişi İlhami Zeyrek bakırcılıkta 3 çeşit çekiç kullanmaktadır.

• Nari Çekici: Toplama çekici. Dövülen bakırın toplanıp daralması için kullanılır.
• Nallama Çekici: Bakırların kenarlarına tel sarmak için kullanılır.
• Perdah Çekici: Ürün son halini aldıktan sonra onu süslemek için kullanılır.

Yapım Aşamaları

İlhami Zeyrek’in anlatımıyla bakırcılık şu şekilde yapılır: Çorum Fabrikasından levha halinde gelen bakırlar, yapılacak ürünün ölçülerine göre kesilir. Kesilen bakırlar elvani örs denen bir demirde dövülerek işlenir. işlenen bakırlar sertleştiği için bunların yumuşaması, yerine gelmesi, kıvamını bulması için ateşte tavlanır. Tavlama işleminin yapıldığı makineye körük denir. Ateşten alındıktan sonra yumuşaması için bakır bir süre (5-10 saniye) suda bekletilir. Böylece zamandan tasarruf edilmiş olunur. Soğuyan bakır tekrar dövülüp körük adı verilen ocakta tavlanır. Bu işlem, ürün kıvamına gelinceye kadar devam eder. Ürünün daha parlak görünmesi ve daha uzun ömürlü olması için ölçü oturunca ürüne nikelaj boya atılır. Tüm bu işlemler tamamlanınca vitrine koyulan ürünler müşterilerin beğenisine sunulur.

Bakırcılığın kullanım alanları oldukça geniştir. Mutfak eşyasından müzik aletine, süslemelerden alemlere kadar bir çok alanda bakır madeni kullanılır.

İlhami Usta, bakırcılık sanatının geçmiş zamanlardaki icrasıyla günümüzdeki icrası arasında pek fark olmadığını yani gelişen teknolojinin el sanatından bir şey götürmediğini, kullanılan aletlerin de makineyle çalışan körük dışında halen elle işlendiğini, sanatın püf noktasının burada olduğunu söylemektedir.

Ürünlerin Pazarlanması ve Kazanç Durumu

Bakırcılığın günümüze kadar aldığı yol bakırcı ustaları tarafından farklı yorumlanmıştır. Kimi usta bu mesleğin eskiye nazaran günümüzde daha çok ilgi gördüğünü kimi usta ise bu mesleğin eskiden daha çok yaygın olduğunu söylemektedir.

Bakırdan yapılan bu ürünler daha çok turistlere süs eşyası olarak satılmaktadır.

Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları  Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Meslekler Kitabı, ( M. Öcal Oğuz, Emine Aydoğan, Nilgül Aytuzlar, Tuba Saltık Özkan