Güncel

Ansiklopedi Ne Demek? Ansiklopedi Tarihi, Çeşitleri

Ansiklopedi ne demek? Ansiklopedi çeşitleri, türleri, önemli ansiklopediler ve tarih önemeleri

Her konuda ya da belli bir alandaki bilgileri, belli bir yöntemle sunan geniş kapsamlı eserlere verilen isim.

Ansiklopedi sözcüğü Yunanca en (içinde), kyklios (çember) ve paideia (öğrenme) sözlerinin birleşmesinden oluşur ve bütün bilimleri çevreleyen öğretim anlamına gelir. Söz konusu düzen alfabe sırası olabileceği . gibi, bilgilerin konulara göre toplanması da olabilir. Böylelikle ortaya çıkacak eser de ya bütün bilgileri toplamak amacını güder, ya da bir bilim dalında bilinenleri maddelere bölerek verir. Bunlardan birincisine genel ansiklopedi, ikincisine de uzmanlık ansiklopedisi denir.

İnsanlığın çağlar boyunca oluşmuş ortak bilgisini herkesin ve sonraki kuşakların yararlanabileceği biçimde toplama düşüncesi Milattan önceki yüzyıllarda doğmuştur. Nitekim ilk ansiklopedinin M.Ö. 384-322 yılları arasında yaşamış olan Aristoteles tarafından hazırlandığını biliyoruz. Gene o çağlarda Romalı Marcus Terentius Varro (M.Ö. 166-27) dokuz ciltlik bir ansiklopedi yapmıştı.

İlgili Makaleler

Bugün yararlandıklarımıza yakın anlam ve kapsamdaki ansiklopediler XV. yüzyıldan sonra ortaya çıkmağa başladı. Bunlar arasında 1481’de İngiltere’de William Caxton’un çıkardığı Dünyanın Aynası (Mirror of the World), 1541’de İsviçre’de Ansiklopedi adıyla yayımlanan eser anılmağa değer.

XVIII. yüzyıla doğru ansiklopedi çalışmalarının kişilerin çaba sınırlarını aşarak, bilim adamlarının ve düşünürlerin ortak eseri halinde yürütülmesine önem verildiği görülür. Bunun ilk örneklerinden biri Fransa’da Diderot ve d’Alambertln Ansiklopedi ‘si ile yayımcı Panckoucke’un bir grup düşünüre hazırlattığı ve 1781’-de çıkmağa başlayan bir başka ansiklopedidir. Bu arada Çin’de de, her cildi 80 sayfalık, 10 000 ciltten oluşan bir ansiklopedi 1725 yılında yayımlanmıştı.

Bu çalışmaları büyük ve ulusal nitelikteki ansiklopediler dönemi izledi. İngiltere’de Encyclopaedia Britannica 1768’de, Fransa’da XIX. Yüzyıl Evrensel Sözlüğü (Dictionnaire Universel du XIXSiècle) 1866’da yayımlanmağa başladı. Almanların büyük ansiklopedisi Der Grosse Brockhaus 1796’da çıktı.

Daha geniş bir tanımla “Ansiklopediler hazırlandıkları devirlerdeki ilim, kültür, sanat ve teknik gibi çeşitli dalların tamamı veya bir bölümüyle ilgili şahıs, eser, coğrafî bölge ve müesseselerin tanıtımı veya kelime, kavram, olay ve konuların izahı gibi her türden bilgiye belli bir sistem içinde yer verirler.” (Ayhan Aykut, DİA, ay. m.) Ansiklopediler, madde olarak seçtiği kelime, kavram ve konu başlıklarını uzun uzadıya açıklama, örneklerle izah etme metodunu benimserler.

Ülkemiz kültürüne, bugünkü anlamıyla ve içeriğiyle 19. asrın ikinci yarısından itibaren girmeye başlayan ansiklopediler, değişik konulardaki bilgilere kısa zamanda ulaşmayı sağlayan, tercih edilen, kitlelerin ihtiyacına cevap verebilen geniş hacimli, kuşatıcı eserlerdir. Okuyucuyu arama zahmetinden kurtarırlar. Sistematik (bilim çeşitlerine göre), alfabetik (maddeleri abece sırasıyla) veya meslekî (sadece bir bilime veya sanata ayrılmış) olarak hazırlanırlar. Bugün, daha çok “genel” alfabetik olanlar tercih edilmektedir.

İlim dallarının çoğalması, ihtisaslaşmanın önem kazanmasıyla ansiklopedilerin uzman bir ekip tarafından hazırlanması zorunluluğu doğmuştur. (Örneğin, 1988 yılında yayımına başlanan ve henüz 21. cildi yayımlanan Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi’ yüzlerce ilim adamı, alanında uzman akademisyenin katkısıyla, daha doğrusu her madde, o konunun uzmanı tarafından yazılmak suretiyle hazırlanmaktadır.)

Özellikle çağımızda, her geçen gün bilgi üretiminin artması, bilginin ve anabilim dallarının çoğalması, yayın sayısının baş döndürücü bir hızla artış göstermesi gibi nedenlerle, ansiklopedilerin ihtiva ettiği bazı bilgilerin bir süre sonra eskidiği, geçerliliğini kaybettiği görülür.

Ansiklopediler, kapsadıkları konular (edebiyat, sanat, spor vb.), düzenleniş biçimi (sistematik, alfabetik) ve hitap ettikleri okur kitlesi (çocuk, gençlik, kadın, genel) bakımından gruplara ayrılabilir. Ayrıca, telif, tercüme, yarı telif-yarı tercüme, adapte ansiklopediler şeklinde bir ayrım yapmak da mümkündür.

Şemseddin Sami’nin (1850-1904) tek başına hazırladığı 6 ciltlik Kâmus’ul Âlâm (1889-1899), bir tarih, coğrafya ve biyografi sözlüğü olarak Türkçe ‘de tamamlanan ilk ansiklopedidir. Cumhuriyet döneminin ilk ansiklopedisi, 1932-1936 yıllan arasında telifi ve yayımı gerçekleştirilen 10 ciltlik Hayat Ansiklopedisi’dir.

Ülkemizde son elli yılda, gerek devlet gerekse sivil kuruluşlar tarafından ciddî telif ansiklopediler yayınlanmıştır. Bunların ilk akla gelenleri şunlardır: Türk Ansiklopedisi (5. cilde kadar İnönü adıyla), 33 cilt; İslam Ansiklopedisi (bir kısmı tercüme), 13 cilt; Sanat Ansiklopedisi (Celal Esat Arseven) 5 cilt; İstanbul Ansiklopedisi (Reşat Ekrem Koçu tarafından hazırlanan ansiklopedi, yazarının ölümü üzerine yarım kalmıştır), 5 cilt; Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (Dergah Yayınları), 8 cilt; Türk Edebiyatı Ansiklopedisi (Atilla Özkırımlı), 4 cilt.

Farabi’nin X. ve İbni Sina’nın XI. yüzyılda Arapça olarak yayımladıkları eserler çağdaş anlamda ilk ansiklopedilerdir. Onlardan sonra Kâtip Çelebi’nin XVII. yy’da yazdığı Keşf-üz-Zünun an Esâmi’l-Kütüb vel -Fünun» adlı gene Arapça olan bibliyografya ansiklopedisi gelir.

Ali Suavi’nin yarım kalan «Kamus-ül-U-lûm vel-Maarif»inden (1870) ve Ahmet Rifat Efendi’nin 7 ciltlik «Lû-gat-i Tarihiye ve Coğrafiye» (1881) adlı eserinden sonra Türkçe ilk tam ansiklopedi Şemsettin Sami’nin 1889′-da çıkardığı 6 ciltlik Kamus-ül-A’lâm’-dır (Özel İsimler Sözlüğü).

Türk Tarih Encümeni’nce başlatılan ve Millî Eğitim Bakanlığı’nca tamamlanan İbnül Emin M. Kemal İnalın Son Asır Türk Şairleri (1930-1942), Türk harfleriyle basılan ilk ansiklopedik eserdir. Cumhuriyet’ten sonra ilk genel ansiklopedi ise Cumhuriyet gazetesinin çıkardığı 10 ciltlik Hayat Ansiklopedisi’dir (1932-1936). Daha sonra İbrahim Alâettin Gövsa 19331938 yılları arasında 4 ciltlik Meşhur Adamlar ansiklopedisini çıkardı.

Türkiye’de yayımlanan büyük ve geniş kapsamlı ansiklopediler Millî Eğitim Bakanlığı’nın 1943’te başlattığı ve hâlâ bitmemiş olan Türk Ansiklopedisi ile, aynı bakanlığın çıkardığı İslâm Ansiklopedisi, Doğan Kardeş Yaymları’mn 1961-1963 yıllarında çıkardığı Hayat Ansiklopedisi, Meydan Yayınevi’nin 1969-1973 yılları arasında tamamladığı Meydan-Larousse Büyük Lügat ve Ansiklopedi ve Kaynak Kitaplar Yayınevi’nin Cumhuriyet’in 50. yılında çıkardığı Türkiye 1923-1973 Ansiklopedisi’dir.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir