Genel KültürTarih

Artuklu Dönemi Eserleri Nelerdir? İsimleri

Artuklu dönemi eserleri nelerdir? Artuklular döneminde inşa edilen saraylar, camiler, hamamlar hangileridir, isimleri.

Güney-Doğu Anadolu’da, özellikle Diyarbakır, Mardin, Silvan ve Hasan-keyf’te egemen olan Artuklu yönetimi bir bayındırlık ve zenginlik dönemidir. Eski Türk gelenekleriyle İslam geleneklerini kaynaştıran Artuklu kültürünün belirgin olarak izlenebildiği alanlardan biri mimarlıktır. Bu dönemde Büyük Selçuklu mimarlığının etkisinde yeni üsluplar denenmiştir. Revaklı avlu, yapılara içten ve dıştan egemen olan mihrap önü kubbesi, avlu köşelerine yerleştirilen çifte minare ve zengin bezemeli kesme taş işçiliği dönemin özellikleridir.

Anıtsal cami mimarlığının Anadolu’daki ilk örneği sayılan Silvan Ulu Camisi’nde (1031, 1157 onarım) mihrap önü kubbesi tüm mekâna egemendir. Mardin Ulu camisi (XII. yy.) revaklı avlulu, mihrap duvarına koşut üç sahınlı bir yapıdır; mihrap önü kubbesi iki şahını örtecek büyüklükte tutulmuştur. Dıştan yivli kubbe biçimi de bu yapıdan sonra gelenekselleşmiştir Harput Ulu Camisi’nde küçülen avlunun çevresine mekanlar yerleştirilmiştir. Mihraba koşut üç sahından oluşan yapıda, mihrap önü kubbesi tek şahını örtecek büyüklüktedir.

Kızıltepe (Dunaysır) Ulu Camisi’nde (XIII. yy. başı) avlu köşelerine çitte minare yerleştirilmiştir. Taçkapının iki renkli taştan dilimli kemerleri Suriye Zengi mimarlığının etkisini yansıtır.

İklim koşullarına bağlı olarak açık avlulu medreselerin ilk örnekleri de Artuklular tarafından geliştirilmiştir. Mardin’deki Eminüddin medresesi (XII. yy. başı) bu türün ilk örneklerindendir. Hatuniye medresesi ise (XII. yy. ikinci yarısı) iki katlı, revaklı avlulu, iki eyvanlı tasarımıyla, özgün bir yapıdır. Diyarbakır Zinciriye medresesi (1198), Zengi etkisindeki zengin taş işçiliği, kemerli revaklarla çevrili avlusuyla, açık avlulu medreselerin gelişimini yansıtır. Diyarbakır Mesudiye ve Hatuniye medreseleri Artuklu dönemi ile Anadolu Selçuklu medreseleri arasında köprü oluştururlar. Mardin’in Koçhisar bucağındaki Harzem medresesi (1211 /1212), cami ve medrese, Mardin’deki Marufiye medresesi ise (XIII. yy. başı) medrese, cami ve türbe gibi değişik işlevli yapıları birleştiren tasarımlarıyla öncü örneklerdir.

Artuklu sanatında savunma amaçlı yapılar arasında, Diyarbakır kalesinin Ulu beden ve Yedi kardeş burçları (XIII. yy. başı), tasarımları, bezemeleri ve taş işçilikleriyle dikkati çeker.

Köprü mimarisinin gelişkin örnekleri olarak Hasankeyf köprüsü (1116) ve Silvan Malabadi köprüsü (1147) bu türün başyapıtlarıdır.

Anadolu’daki Türk hamam yapılarının ilk örnekleri de Artuklu bölgesinde bulunur. Mardin’deki Maristan hamamı (XII. yy. başı) haç biçimi dört eyvanı, köşelere yerleştirilmiş odalardan oluşan sıcaklık bölümüyle ilginç bir yapıdır. Mardin’deki Radviyye hamamı ‘nda da aynı plan yinelenmiştir.

Artuklu dönemi sivil mimarlığının önemli örnekleri arasında saraylar da bulunmaktadır; Diyarbakır’da iç kalede ortaya çıkarılan Artuklu sarayı, günümüze ulaşmayan Hasankeyf sarayı (XII. yy.) ve Mardin’deki Firdevs köşkü (XIII. yy. sonu- XIV. yy. başı) belirtilmeye değer.

Anadolu Türk maden sanatının gelişimi de bu bölgede İzlenebilir. Kullanılan tekniklerin ve maden türlerinin çeşitliliği sanatçıların becerilerini gösterir. Avrupa’nın çeşitli müzelerinde ve özel koleksiyonlarda bulunan bu yapıtlar arasında, Artuklu meliki Rüknettin Davut’un adını taşıyan mine tekniğindeki bakır tas (XII. yy. ilk yarısı), Nurettin Artuk Şah’ın adının bulunduğu kazıma ve kabartma tekniğindeki tunç ayna (XIII. yy.),melik Fahrettin Kara-arslan’ın adını taşıyan kakma tekniğindeki pirinç tas, Cizre Ulu Camisi’nin ejder ve aslan başlı tunç kapı tokmakları (biri İstanbul Türk-İslam eserleri Müzesi’ndedir) sayılabilir.

Artuklu melikleri minyatür sanatının gelişimini de desteklemişlerdir. Anadolu’da minyatür sanatına ilişkin ilk yapıtlardan biri Artuklu meliki Necmettin Alp; için Mihran bin Mansur’un hazırladığı, Materia Medi-ca’nın Arapça çevirisi olan Kitab ül Haşâ’iş’tir (XIII. yy. ortaları). Saray mühendisi Cezerî’nin Nasrettin Mahmut için hazırladığı Marifet üt-hiyel il-hendesiyye (1206) ve Sufı’nin Suver ul-kevâkib is sabile adlı yapıtı da Anadolu minyatür sanatının ilk örnekleridir. 

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir