Boyunduruk Nedir? Ne İşe Yarar? Nasıl Kullanılır? Çeşitleri

Boyunduruk: Çift süren veya arabaya koşulan hayvanların boynuna geçirilen ağaç çember.  Zulüm ve zorbalık şeklinde maddi ve manevi baskı: Boyunduruk altında yaşayan bir ülke.

— Deyim; Boyunduruğa vurmak, baskı altına almak.

— Denizcilik terimi: Başlıklı, uzun madeni çubuk. Boyunduruk yeke, dümene kumanda etmek için kullanılan iki kollu yeke. Bita boyunduruğu, bitanın tepe kısmına enlemesine geçirilen ve demir (çapa) funda edilirken (denize bırakılırken) zincirin bir tarafından fırlamasına engel olan madeni çubuk.

— İnşaat terimi: Ahşap ve demir inşaatta iki dikey direk veya dikme arasında yatay olarak tespit edilen ve o dikmeleri, birbirine yaklaşmasına engel olacak şekilde tutan ağaç veya demir parçalar. (Pencere boşluklarının yan dikmeleri arasına yerleştirilen bu ağaçlardan yukarıdakine üst boyunduruk, alttakine de alt boyunduruk denir. Pencere veya kapı gibi bir boşluğun yan dikmeleri arasına konulmayıp kuşaklamaların dikmeleri veya döşeme kirişleri aralarına konulan parçalara ise çelik denir.) Boyunduruk kemer, iki kargir ayağı bağlamak için aralarına yapılan ve üstü boş bırakılan kemer. (Endülüs mimarisinde bu çeşit kemerler çok kullanılırdı.)

— Maden Ocakları; Bir galeri tahkimatının tavanını tutan ağaç veya maden, yatay parça. Boyunduruk çoğu zaman iki dikmeye dayanır.

— Spor terimi: Yağlı güreşte oyun; rakibinin başını, koltuk altına aldıktan sonra yine aynı kolu boynuna dolayıp sıkıştırma hareketidir. Böylelikle rakip yere çekilip sırtüstü çevrilmeye çalışılır. Boyundurukla bastırma, boyunduruğa alınan bir pehlivanın üzerine abanarak onu başından yere doğru çekerek çökertme. Boyunduruktan çapraza, boyunduruğa alınan pehlivanın gırtlağına aşağıdan yukarıya doğru bastırarak koltuk altından fırlatıp dağınık kolları arasından çapraza girme.

— Boyunduruk hakkı, Osmanlı imparatorluğu zamanında tımarlı sipahilere verilen toprakların ürünlerinden, dönüme göre alınan yıllık vergi.
— Çitlerin arasından geçemesinler diye hayvanların boynuna takılan ağaçtan tasma.
— Sığırların koşulacağı boyunduruklar, çevresi 1 m olan gürgen. kayın ve dişbudak ağacının bir insan boyu kadar kısmından yapılır. Boyunduruk alt tarafı öküzün boynuna veya başına kalıp gibi uyacak biçimde yapılır. Tek hayvana göre olanlarına basit veya tek boyunduruk denir. Eş koşulan hayvanlar içinse çift boyunduruk kullanılır. Boyunduruk. ilkelerde yerleşmiş geleneklere göre, ya hayvanın boynuna veya boynuzların hemen ardına, başın üstüne bağlanır. Başa vurulan boyunduruk, altına yumuşak bir yastık konarak kayışlarla bağlanır. Boyunduruğun ortasında araba okunun bağlanması için bir delik bulunur. Çift boyunduruklar tek bir ağaç şeklinde olabileceği gibi parmaklık şeklinde de olabilir. Bu boyunduruklarda hayvan daha rahat soluk alır.

Boyundurukla koşma, özellikle öküzler için söz konusudur, ama böyle koşulan hayvanlar yalnız onlar değildir, inek, manda, rengeyiği gibi hayvanlar da boyundurukla koşulur. İki hayvanı birbirine sıkıca bağlayan boyunduruğun ortasında çeki okunun geçtiği bir delik bulunur.

Boyunduruk hayvanın alnına, ensesine ya da boynuna oturur. Alın boyunduruğu çok az kullanılır. Sığırlar için enseye ve boyna vurulan boyunduruklar en yaygın olanlarıdır. Enseye vurulan boyunduruk hayvanın boynuzlarına kayışlarla sıkıca bağlanır. Böylece hayvan, aracı hem ileri, hem geri çekebilir. Boyna vurulan boyunduruk serbest olduğu için aracı geri çekmeye yaramaz. Bu çeşit boyunduruk yalın bir kiriş biçiminde olabileceği gibi, incesi boyun altında” olmak üzere çift kiriş biçiminde de olabilir. Bu boyunduruklar birer delikten geçirilen iki ağaç çubukla hayvanın boynuna bağlanır. Ense ve alın boyunduruklarıysa her hayvanın yapısına, biçimine tam uygun olmalıdır. Ama, ne çeşit olursa olsun boyunduruk yapımı hamut yapımından daha basit ve daha ucuzdur. Ayrıca tek hayvan için boyunduruklar da vardır.

Boyundurukla koşma yöntemi çok eskilere dayanır (Sümerler’de İ.Ö. III. binyıl). Atgiller de dahil, hayvanları koşmak için uzun süre yalnız boyunduruk kullanıldı. Bazı ülkelerde eşekleri koşmak için hâlâ kullanılmaktadır. Güney Asya’da, Yakındoğu ve Akdeniz ülkelerinin büyük bir bölümünde gene çok yaygındır. Kuzey Avrupa’da, Ortaçağ’dan beri atın hamuta koşulmasından sonra boyundurukla Koşma azalmıştır.