Buz Nasıl Yapılır? Buz Elde Etmenin Tarihçesi

Buz çok eskiden beri bilinen, birçok alanlarda faydalanılan bir maddedir. Kışın sert geçtiği memleketlerde buzlar, sıkıştırılmış karlar, etrafına saman ve ot sarılarak, havadan ayrılır, kuyularda saklanırdı. Yazın sıcaklar basınca bu kuyulardaki buzlar çıkarılır, kullanılırdı. M. O. 1000 yıllarında Çin’ de bu çeşit karlıklar vardı. Yakın zamanlara kadar Osmanlı Saraylarının buz ihtiyaçları da Uludağ’da açılmış buzluklardan sağlanırdı.

Fakat kışın sert geçmediği sıcak iklimli memleketlerde buz yapmak için daha başka usullere başvurmak gerekirdi. Mısır, Irak, Hindistan gibi memleketlerde küp, çömlek gibi kaplara su konulur, bunlar akşamları toprağa gömülürdü.

Sabaha kadar buharlaşma yolu ile ısısını kaybeden su kendiliğinden buz olurdu. Mısır firavunlarından IV. Amenofis’in zamanında (M. O. XIV. yüzyıl) Mısır’da bu şekilde buz elde edildiği bilinmektedir. M. S. IV. yüzyılda ise Hunlar su içinde tuz eriterek suyu birdenbire soğuturlar, bunu hekimlikte kullanırlardı.

İlk buz yapma makinesi Jacop Perkins adında bir İngiliz tarafından İngiltere’de 1834’te icat edilmiştir. Bu makinede soğutucu madde olarak eter kullanılmıştır. Daha sonraları havadan faydalanılmışsa da amonyağın daha elverişli olduğu göz önünde bulundurularak eter ve havadan vazgeçilmiştir.

Bir sıvının, buharlaşırken ısıyı emip etrafını soğutması buz yapan makinelerin esasını teşkil eder. Toprak testilerin suyu soğutmaları, terlerken üşümemiz gibi.

Buz makinelerinde suyu soğutmak için kaynama noktaları en düşük sıvılar kullanılır. Böylece, buharlaşma çabuk olur, kısa zamanda çok miktarda buz elde edilir. Bu iş için de çoklukla kaynama noktası —34° olan amonyak kullanılır. Amonyak normal oda sıcaklığında gaz halinde bulunur.

Buz makinesinin kompresör adı verilen parçasının pistonu aşağıya inerken amonyak buharlarını kıvrımlı borulara sürer, sıkıştırır. Sıkışarak ısınan amonyak buharları boruların dışından akıtılan soğuk su ile soğutulur, sıvı haline getirilir. Piston yukarıya kalkarken, borulardaki basınç azalır, genleme (genişleme) supapından geçen sıvı amonyak bu düşük basınç altında kısa bir zamanda buharlaşır. Buharlaşma ile soğuyan amonyak buharları etrafındaki tuzlu suyu soğutur. Makinenin dönmesiyle pistonun devamlı olarak inip çıkması bu olayı tekrarlar, tuzlu suyun sıcaklığı 0° nin altına düşer. Bu suya batırılmış kalıplardaki temiz su da 24-48 saat İçinde buz haline gelir.