Cicim Dokuma Nedir? Nasıl Yapılır? Desenleri

Bezayağı örgüyle dokunmuş ya da kilim gibi atkı yüzlü dokumalarda, atkı iplikleri arasına renkli desen iplikleriyle motifler yaparak dokumanın yüzeyinde kabartma desenler oluşturma tekniği; bu teknikle yapılmış dokuma. Çözgü iplikleri üzerine halı düğümü atılarak desenlendirilmiş düz dokumalara da aynı ad verilir.

Cicim dokumalarda zemini oluşturan atkı ve çözgü iplikleri aynı renkte ve kalınlıktadır. Atkı atıldıktan sonra öne geçirilen desen ipliği, desene göre ayrılmış çözgü iplikleri üzerinden atlatılarak arkaya geçirilir. Dokumanın eni boyunca, desene göre çözgü ipliklerinin altından ve üstünden geçen desen ipliği, sıra bittiğinde dokumanın arkasına alınır ve çaprazlama üst sıraya geçer. Böylece desen ipliği çözgü ipliklerine dolanmış olur.Birbi-rine yakın ve küçük desenler dokunurken, desen ipliği kısa aralarla dokumanın yüzüne ve arkasına geçer. Desen ipliklerinin bu hareketini izleyebilmek ve yanlışlık yapmamak için, genellikle tezgâhın önünde ve arkasında birer kişi bulunur. Bunlardan arkada olan desen ipliklerini, çözgü ipliklerini sayar ve desen ipliğini arkaya geçirip öteki dokumacıya verir. Tezgâhın önünde bulunan ise desen ipliğini çözgü iplikleri üzerinden atlatıp ötekine verir ve bir sıra tamamlandıktan sonra atkı ipliğini geçirip kirkitle sıkıştırır.

Cicim dokumaların arkası, desen ipliklerinin başlangıç ve bitiş noktaları ve sıralar arasındaki atlamalar nedeniyle karışık bir görünümdedir. Desen ipliğinin atladığı çözgüler iki çiftten fazla olursa önde uzun bir atlama yapacağından görünümü iyi olmaz, takılabilir ve çabuk bozulur. Dokumanın arkasında da uzun atlamalar olur. Dokumanın arkasının düzgün olması ve desen ipliği yığılmalarının önlenmesi için desenin birbirinden uzak-bölümlerinde ayrı iplikler yürütülür. Özellikle seyrek ya da serpme motiflerde her-biri için ayrı bir desen ipliği kullanılır. Cicim dokumaların çoğunluğunda desen ipliği bir çift çözgü üzerinden atlatıldığından, desenler dokuma üzerine sonradan işlenmiş gibi görünür.

Dokuyanın zevkine göre nakış şekilleri değişir. Bazı nakışlar yukarıdan aşağı zikzaklı çizgiler halindedir. Aralarında çengel ve Z harfine benzer şekiller yapılır. Bazen de yatay çizgilerle zemini dörtgen parçalara ayırırlar. Cici’mde özellikle kiremit kırmızısı veya koyu kırmızı renkler kullanılır. Zemin bazen lâcivert de olur. Al renkte cicimlerde kanarya sarısı hâkimdir. Bunların Çin dokumalarına benzeyen bir görünüşü vardır. Nakışlarda kullanılan renkler ise koyu mavi, kırmızı, sarı, lâciverttir. Eskiden cicimlerin iplerini bitki köklerinden faydalanarak boyarlardı. Kök boya adlı çalımın kökü, taş dibeklerde döğülüp kaynatılarak kırmızı renk, cehri çalısı kökünden de sarı renk elde edilirdi. Ayrıca palamut yaprağı, yaban nanesi, eğliç otunun kökü, soğan kabuğu, mazı gibi bitkilerden de boya elde etmek için faydalandırdı.

Boyanın solmaması için bu bitkilerden çıkarılan sular mayalandırılarak fışkırtılır. Bugün iplikleri boyamada doğrudan doğruya hazır boya kullanılır. Cicim daha çok Avşar Türkmenleri tarafından yapılır. Kayseri, Sivas ve Erzincan arasındaki Uzun yaylada yaşayan bu oymağın dokuduğu cicimler renk ve nakış yönünden çok değerlidir. Doğu’da bazı oymaklar da cicim yaparlar. Fakat bunlar Avşarların dokudukları kadar güzel değildir. . Bugün kullanış yerleri azaldığı için cicim dokuması da kalkmış gibidir. Ara sıra Türkmen kızları kendi çeyizleri için dokumaktadırlar. Cicim, kilim veya çul gibi yere serilmezdi. Asıl çadır kapısına örtü olarak yapılmaktaydı.

Basma ve pamuklu dokumalar ucuzladıktan sonra cicim, perde olarak da önemini kaybetti. Ancak Batılılar tarafından süs olarak kullanılmaktadır. Cicimlerin dört beş tanesini bir araya getirerek battaniye olarak da kullananlar vardır

İç ve G. Anadolu’nun çeşitli yörelerinde yaşayan Avşarlar arasında çok kullanılan bir dokuma tekniği olan cicimde genellikle yün ya da tiftik iplikler kullanılır ve bunlar doğal boyalarla boyanır. Günümüzde kalın pamuk iplikleri de kullanılmaya başlanmıştır. Cicim tekniğiyle kilim, yastık ya da minder yüzü, heybe, çuval vb. eşyalar yapılır. Avşarlar çadırlarının kapısına da perde yerine cicim dokumalar asarlardı. Tek parça olarak dokunanlar yanında aynı biçimde dokunmuş ensiz parçaların yan yana dikilmesiyle oluşturulan cicimler de vardır. Cicim dokumacılığı günümüzde azalmış olmakla birlikte bazı kuruluşlar aracılığıyla geleneksel biçimiyle sürdürülmesi için çalışmalar yapılmaktadır.