Cumhuriyetin İlanı Kısaca, Ne Zaman İlan Edildi?

Türkiye’de cumhuriyet, Kurtuluş Savaşı kazanıldıktan sonra Anayasa’da değişiklik yapılarak ilan edildi (29 Ekim 1923). En önemli devrimlerden biridir.

Gazi Mustafa Kemal Paşa 28 Ekim 1923 akşamı yakın arkadaşlarını yemeğe çağırarak onlara “Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz” müjdesini verdi. Gazi, o tarihte dış işleri bakanı olan İsmet Paşa ile bütün gece çalıştı ve 1921 Anayasasında yapılması öngörülen değişiklik için bir kanun tasarısı hazırladı. 1921 tarihli anayasanın birinci maddesinin sonuna, “Türkiye devletinin hükümet şekli cumhuriyettir” cümlesi eklendi. Diğer maddelerde yapılması gerekli düzeltmeler de belirtildi. Ertesi gün tasarı CHP genel kurulunda görüşülüp kabul edildi ve ardından da Meclise sunuldu.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri 29 Ekim 1923 pazartesi gün boyunca yaptıkları toplantıda, kendilerine sunulan kanun tasarısını inceleyerek en sonunda oylamaya sundular, tasarı oylanıp saat 20.30 dolaylarında “Yaşasın Cumhuriyet” haykırışları arasında kabul edildi. Duygulanan milletvekilleri ayağa kalkarak bu kararı uzun uzun alkışladılar.

Bundan sonra hemen cumhurbaşkanı seçimine geçildi. Yeni Türk devletinin kurulmasında ve Kurtuluş savaşının kazanılmasında en büyük hizmeti gören Ankara milletvekili Gazi Mustafa Kemal Paşa oy birliği ile cumhurbaşkanı seçildi. Kürsüye gelen Mustafa Kemal, alman kararın önemini belirtti, Türkiye tarihinde başlayan bu yeni dönem hakkında düşüncelerini ve programını açıkladı. Bu konuşmasını, “Her zaman muhterem arkadaşlarımın ellerine çok içten ve sıkı bir şekilde sarılarak, onlardan kendimi bir an bile ayrı görmeyerek çalışacağım. Milletin güvenini her zaman dayanak kabul ederek, hep birlikte ileri gideceğiz. Türkiye cumhuriyeti, daima mutlu ve başarılı olacaktır” sözleriyle bitirdi. Cumhuriyetin ilanı ülkenin her yerinde yüz bir top atışıyla kutlandı. Mustafa Kemal, cumhurbaşkanı olarak İsmet Paşa’yı yeni hükümeti kurmak üzere başbakan atadı.