Halk Bilgisi Ne Demek? Halk Bilgisinin Konuları

Halkbiliminin, çevreyi oluşturan canlı, cansız doğal nesnelerle ilgili çeşitli düşünceler, deneyimler ve uygulamalar sonucu ortaya çıkan ve sürekli kullanılır duruma getirilmiş bilgileri inceleyen dalına halkbilgisi adı verilir. Halk hekimliği, halk veterinerliği, halk meteorolojisi, halk takvimi, halk hukuku, halk matematiği, halk ekonomisi, halk taşımacılığı, geleneksel ölçüler ile ilgili bilgiler, halkbilgisi içinde değerlendirilir.

Halk Hekimliği

Halk arasında, hastalıkların nedenleri, belirtileri, süreleri ve tedavileri konusunda çeşitli görüş ve inanışlar vardır. Hastalıkları sağaltmak için kullanılan yöresel ilâçlar, büyüsel ve geleneksel işlemler ve uygulamalar çok zengindir. Bunların tümü “halk hekimliği” adı altında incelenir.

Türk kültüründe halk hekimliği ile ilgili geleneksel inanış ve işlemlere: balık ve sütlü ürünlerin beraber yenilmesinin zehirlenmeye yol açtığına inanılması, zehirlenen kimseye sarımsaklı yoğurt yedirilmesi, rahatsızlanıp, durgunlaşan birisine nazar değdiğine inanılması, çeşitli duaların okunup üflenmesi veya kurşun döktürülmesi gibi, halk arasında “kocakarı ilacı” olarak adlandırılan tedavi yolları ve bununla ilgili uygulamalar örnek verilebilir.

B. Halk Veterinerliği

Halkbiliminin, halkın hayvan dünyasındaki hastalıklar ve bunların sağaltılmasıyla ilgili bilgi ve uygulamalarını derleyip değerlendiren alt dalına halk veterinerliği adı verilir.

Türk kültüründe halk veterinerliği ile ilgili inanış ve uygulamalara; ot yeme-yen, geviş getirmeyen küçükbaş hayvanların hastalandığı düşünülerek kulakları-nının çakı ile biraz kesilip kan akıtılması, böylece hasta hayvanın iyileşeceğinin düşünülmesi; ayrıca çeşitli nedenlerle karnı ağrıdığı veya fazla yem yemesi nedeniyle çatlayıp öleceği düşünülen küçük veya büyükbaş hayvanlara geleneksel olarak duyulup öğrenilen çeşitli ilâçların yapılıp uygulanması; yine hayvanların kırık, çıkık veya yaralarının tedavi edilmesi örnek verilebilir.

C. Halk Meteorolojisi

Halkın, hava olaylarını yerel deneyimlere dayalı edinilmiş bilgiler ışığında değerlendirmesi; yorumlaması, sonuçlar çıkarması, bir takım mutlu ve mutsuz olayları ön belirti sayması ile ilgili yargılar ve inançlar, bunlara dayalı uygulamalar, halk meteorolojisi kapsamına girer.

Türk kültüründe, halk meteorolojisinde rüzgârlar, yöresel bir biçimde, “kabayel, günyeli, poyraz, karayel, akça rüzgâr, kara rüzgâr, aşağı yel, yukarı yel,kıble, annaç” gibi adlarla adlandırılır. Yöreye ve zamana göre, hangi rüzgârın yağ-mur, hangisinin kuraklık veya soğuk getireceği bilinir. Bulutların, ayın ve güneşin durumundan hareketle havanın nasıl olacağına dair tahminler yapılır. Söz konusu yorumlar, yerleşik bilgiler kalıp sözlere dökülüp korunur. Şu kalıp söz böyle bir örnektir: “Bulutlar gider Aydın’a git işine, kaydına, bulutlar gider Şam’a çek koca öküzü dama“.

Ç. Halk Takvimi

Yıl boyunca toplum içinde ortaya çıkan toplumsal, ekonomik, kültürel, dinsel ve büyüsel olayları ve bunların tekrar edeceği zamanları belirlemek amacıyla kullanılan geleneksel bilgi ve uygulamalar, halk takvimi adı verilen bir zaman belirleyicisi içinde yer alır. Bu takvim, halkın zihninde biçimlenmiş ve oluşmuştur.

Türk kültüründe halk takvimi uygulamalarının bir çok örneği vardır. Örneğin “Mart Dokuzu”, “Yeni gün” veya “Nevruz”, “Hıdrellez” gibi bayramlar ve onların kutlanması. Yıl, yaz ve kış diye iki mevsime ayrılarak “Ruz-ı Hızır” ve “Ruz-ı Kasım” olarak hesaplanır. Eski takvim uygulamalarından mevsimler, Hamsin, Kasım, Zemheri gibi 45’er günlük aylara bölünür. Ayrıca bademlerin çiçek açması, bağ bozumu ve koç katımı çeşitli olaylara bağlı biçimde yıl takvimi yapılır. Bir çok yörede açık pazarın kurulduğu gün, Salı veya Perşembe olmasına karşın halk tarafından o gün, “Pazar” olarak adlandırılır; gerçek Pazar günü, “Kapalı Pazar” sayılır. Yine halk arasında gün, sabah, kuşluk, öğle, gün yıldı, gün anaya kavuştu, güneş kavuşması gi-bi adlarla çeşitli bölümlere ayrılır. Bunlardan başka deprem, sel ve yangın gibi büyük doğal felâketlerin zamanını belirleme gibi işlem ve uygulamalar vardır. Bütün bunların tamamı halk takvimi kapsamındadır.

D. Halk Hukuku

Halkbiliminin, halkın kendi hukuksal sorunlarını çözmek ve gereken önlemleri almak amacıyla kurduğu geleneksel dü-zen ve düzenlemeleri, yaptığı yasaları, koyduğu ödül ve cezaları derleyip inceleyen dalına, halk hukuku denir. Halk hukukunun uygulamalarına:köydeki çeşitli anlaşmazlıkların mahkemeye gidilmeden çözümleniş yöntemleri; tarlası, bağı, bahçesi bitişik olan komşular arasındaki sınır tecavüzü olaylarının çözümlenmeleri; aynı şekilde başıboş bırakılmış küçük veya büyükbaş hayvanların komşuların tarlalarına, bahçelerine verdikleri zararların karşılanış ile, nişan bozma, boşanma sorunları gibi hukuk konusu işler ve çözüm yöntemleri verilebilir.

E. Halk Ölçme ve Tartma Bilgisi

Halkbiliminin, halkın kullandığı ve resmî standartların dışında kalan her türlü ölçme ve tartma işleri ile ilgili bilgileri, işlemleri, teknikleri ve bunlarla ilgili araç ve gereçleri derleyip değerlendirme ölçme ve tartma bilgisi dalında yapılır. Türk kültüründe, günümüzde de, uygulanmaya devam edilen yerel ve geleneksel ölçme ve tartma araçları vardır. Bunlardan bir kısmı şunlardır: şinik, kile, karış, zira, endaze, okka, harar, çuval, adım, evlek, boy, naylon, römork, at veya eşek yükü, at arabası yükü, çeki, gaz tenekesi…

F. Halk Ekonomisi

Halkın, geçim ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yaratıp geliştirdiği veya edindiği üretim ve tüketim biçimlerini, alışkanlıkları, davranışları ve bu süreçte kullandığı geleneksel yol, yöntem, araç ve gereçlerin tümü halk ekonomisi adını alan bilgi dalında incelenir. Halk ekonomisi öncelikle toplayıcılık, avcılık, balıkçılık, hayvancılık, arıcılık, yaylacılık, göçebelik, bağcılık, bahçıvanlık, meyvecilik, çiftçilik, değiş-tokuş ticaretini, çerçiliği, her türlü alış-verişi, esnaflık ve işçilik gibi temel üretim ve tüketim biçimlerini ve bütün bunların değişen zamana göre uğradığı değişimleri ele alıp inceler.

G. Halk Taşımacılığı

Halkın her türlü insan, mal ve eşya naklinde başvurduğu geleneksel taşıma teknik ve yöntemlerinin tümünü derleyip değerlendirmeye halk taşımacılığı bilgisi adı verilir. Türk kültüründe halk taşımacılığıyla ilgili uzun mesafeli taşımacılık sınıfına giren birçok bilgi yer alır. Hamallık, bavul ve sırt çanta taşımacılığı gibi doğrudan insanın fizik kuvvetiyle yapılan taşımacılık kısa mesafeli taşımacılıktır. At, eşek, öküz ve deve ile yapılanlar ile, nehir ve deniz yoluyla taka, kalyon, karamürsel , kayık, sal, kelek gibi araç gereçlerle yapılanlar uzun mesafeli taşımacılık sınıfına girer. Bu tür taşımacılığa toplu taşıma da denebilir. Posta arabası, deve kervanı, katırcılık gibi be-lirli organizasyonları eski, traktör, kamyon, otobüs, dolmuş ve benzeri motorlu araçlarla yapılanları yeni toplu taşıma araçları olarak sayabiliriz.

H. Halk Zoolojisi

Halkbiliminin, halkın hayvan dünyasıyla ilgili bilgi ve uygulamalarını derleyip değerlendiren dalına, halk zoolojisi (halk hayvanbilimi) adı verilir. Halkın hayvanlara verdiği adlar, hayvanları sınıflamada izlediği ölçütler, hayvanlardan yararlanma yollarına dair bilgiler, inanışlar ve uygulamaları halk zoolojisi araştırmaları içinde yer alır. Halk zoolojisi, araştırmalarında evcil ve yabanî hayvanların tamamını kendine araştırma konusu sayar.

I. Halk Botaniği

Halkın bitki dünyasıyla ilgili bilgi ve uygulamalarını derleyip değerlendiren bilgi dalına, halk botaniği (halk bitki bilimi) adı verilir. Halkın bitkilere verdiği adlar, bitkileri sınıflamada izlediği ölçütler, bitkilerden yararlanma yollarına dair bilgiler, inanışlar ve uygulamalar, halk botaniği araştırmaları içinde yer alır. Halk botaniği araştırmalarında, gerek evlerde ve gerekse kırlarda yetişen çiçekler, meyveler ve sebzelerle kısaca bütün bitkiler, araştırma kapsamındadır.