Hat Sanatı Nedir? Hat Sanatının Tarihçesi? Sanatçıları

HAT. Hüsn-i hat. İslam  Medeniyeti dairesinde yer alan Selçuklu, Osmanlı ve diğer bazı Türk uygarlıklarında, yazıyı sanat haline getiren güzel sanat kolu.

Hat sanatı, en kısa tanımıyla güzel yazı sanatıdır. Harfler farklı öğelerle bir araya getirilip, estetik formlarda sunulur. Genellikle dekoratif amaçlarla kullanılan Hat sanatının diğer adı Yunanca kaligrafi ve Arapçada hüsnühattır. Her iki kelime de güzel ve yazı kelimelerinin birleştirilmesinden oluşturulmuştur.

Arap alfabesin deki harflerin şekilli ve sanatlı kullanımıyla ortaya çıkar hat sanatı, yüzyıllar boyunca insanlarımız tarafından itibar edilen, iltifat gören bir uğraş olmuştur. Hat sanatınır bu derece önemsenmesinin sebebi, Kuran-ı Kerim’in çeşitli hat çeşitleriyle yazılmış olmasıdır. Yine Osmanlı döneminin yazma eserleri, hattın çeşitli nevileriyle kaleme alınmıştır.

Hat sanatı İslam kültürünün ilk dönemlerinde olduğu kadar, daha sonraki dönemlerde de mimariye karışan süsleyici bir öge olarak kullanılmıştır. Ayrıca el yazması kitaplarda, duvara asılan levhalarda, fermanlarda, diplomalarda, kitabelerde, mezar taşlarında, halı bordürlerinde, vazo ve tabak gibi günlük eşyalarda da kullanılarak bir sanat dalı olmuştur. Osmanlı kültürü içinde hat sanatı çok ilerlemiş, işlevsel görevinin yanı sıra estetik bir düzeye yükselmiş, adeta batı resim sanatındaki tabloların yerini tutar olmuştur.

Hat sanatında yazı gelişigüzel yazılmaz. Her yazı türünün kendine özgü özellikleri ve belirlenmiş kuralları vardır. Yazı türleri harflerin birbirinden büyük ya da küçük olması, biçimi, aralıkları, bazı harflerin birbirine birleştirilip birleştirilmemesi ve bazı yazı işaretlerinin kullanılıp kullanılmaması gibi özellikleriyle birbirinden ayrılmaktadır.

Kûfi yazı: Dik, kalın ve köşeli harflerle yazılan bir yazı türüdür. Kur’an yazmalarında ve yapıların cephelerinde kullanılmıştır.

Nesih yazı: Genellikle Kur’an yazmalarında, dualarda ve bilimsel kitaplarda kullanılan nesih yazı yuvarlak hatlarla yazılan bir yazı türüdür.

Sülüs yazı: İri harflerle yazılan bir yazı türü olduğu için genellikle duvar yazılarında ve kitapların bölüm başlıklarında kullanılır.
Bunların dışında tevki, celi, siyakat, yazı resim, ta’lik, tuğra gibi yazı türleri de vardır.

Hat sanatıyla uğraşan sanatçılara hattat denir. İlk büyük Türk hattatı, 13. yüzyılda yaşayan Amasyalı Yakut el-Mustasami’dir. Bu sanatçı, eğri kesilmiş kalem ucuyla nesih, sülüs ve celi yazıya yeni bir biçim vermiştir.

Amasyalı Şeyh Hamdullah (1429-1520) ve Ahmet Karahisari diğer Osmanlı hattatlarıdır.
 Hafız Osman (1642-1698), nesih ve sülüs yazı türünün en ünlü ustasıdır. Sultan II. Mustafa’nın ve Şehzade III. Ahmet’in yazı hocalıklarını da yapmıştır. 17 ve 18. yüzyıllarda, bütün sanat dallarında Avrupa üsluplarının etkisi görülmeye başlarken hat sanatı eski durumundan ve gelişme hızından bir şey kaybetmemiştir.

19. yüzyılda Mustafa Rakım, Mahmut Celaleddin, Yesarizade Mustafa İzzet Efendi gibi hattatlar ile Osmanlı padişahları II. Mahmut ve Sultan Abdülmecit tanınmış hat sanatçılarıdır.

20. yüzyıl, hat sanatı bakımından önemli bir dönemdir. Hamdi Aytaç, Ömer Vasfi, Hasan Rıza Efendi, Hacı Kâmil Akdik, Emin Dede, İsmail Hakkı Altınbezer bu yüzyılın önemli hattatları arasında yer almaktadır.

Hat sanatı günümüzde bu alanda çalışan birçok Türk hattatı ile varlığını sürdürmektedir.

Bu coğrafyanın en önemli hattatlarının başında, Osmanlı hat ekolünün kurucusu olarak tanınan Şeyh Hamdullah yer alır. Hâfız Osman Efendi, Yedikuleli Seyyid Abdullah Efendi, Mustafa Rakım Efendi, II. Mahmut, Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Samî Efendi, Sultan Abdülmecit gibi isimler ise burada ismi sayılmayan birçok değerli hattatın arasında öne çıkmaktadır.

Cumhuriyet dönemine gelindiğinde ise, bir kısmı Osmanlı döneminde yetişen çalışmalarına Cumhuriyet döneminde de devam eden birbirinden değerli hattatlarla karşılaşırız. Bunların arasında Mehmed Abdülaziz Efendi, Hulusi Yazgan, Macid Ayral, Halim Özyazıcı, Emin Barın, Hamid Aytaç, Mehmed Emin Yazıcı, İsmail Hakkı Altunbezer, Kemal Batanay ve Emin Barın gibi hayatlarını hat sanatına vakfetmiş hattatlar vardır