Halk Oyunlarının Sınıflandırılması ( Konu, İçerik, Çalgı Özelliği)

Türk Halk Oyunları Nasıl Sınıflandırılır?

Türk halk oyunlarının sınıflandırılmasında çok farklı kriterleri dikkate almak mümkündür. Ancak biz bu çalışmamızda halk oyunlarımızı Konuları, Tür özelliği, Kartografik düzenleri, Çalgı özelliği ve Adlarının anlamlarından yola çıkarak sınıflandırdık.

İçerdiği Konulara Göre Halk Oyunları

1.1.İnsan-İnsan İlişkilerini Konu Alan Halk Oyunları

Vuruşma yada kavgayı konu alan halk oyunları;

Silahlı; Hançer barı(Erzurum), Bıçak horonu(Trabzon, Rize). Silahsız; Harkuşta (Bitlis), Sin sin (Adıyaman).

1.2.Kadın-Erkek İlişkilerini Konu Alan Halk Oyunları Kıskanç(Kars), Arzu ile Kamber(Edirne).

1.3.Akrabalık İlişkilerini Konu Alan Halk Oyunları Emmiler(Konya), Musa amca(Diyarbakır).Mahir çavuş(Amasya), Ata barı(Artvin).

1.5. Tören Oyunları

Geçiş töreni oyunları (doğum, sünnet, kına gecesi, asker uğurlama.); Çayda çıra, askeran (avreş) (Elazığ), Çiftetelli (Adana).
Dinsel nitelikli oyunlar; Samahlar (Sivas), Sin sin (Adıyaman).

1.6. İnsan-Doğa İlişkilerini Konu Alan Halk Oyunları

Doğayı konu alan halk oyunları; Deniz ve suları konu alan halk oyunları; Horon kurma (Rize, Trabzon), Kelek (Van).
Dağ ve ova adlarını konu alan halk oyunları; Yayla yolları(İçel), Ormandan gel(Uşak).
Doğa olaylarını konu alan halk oyunları; Yağmur duası(Diyarbakır), Kar mı yağdı(Kütahya).

1.7. Hayvan Taklitli Halk Oyunları
Kartal halayı(Bingöl, Diyarbakır), Kurt-kuzu (Diyarbakır). (Koçkar 1987).

Tür Özelliğine Göre Halk Oyunları

2.1. Halaylar

Genellikle Orta ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde; davul, zurna, klarnet, bağlama, ney, zambur eşliğinde oynanır. Halayda dizinin başındaki kişiye ‘Halaybaşı’, sonundaki dansçıya ‘Poççik’ denir. Danstaki hareketlere ağırlama, yanlama, belleme, hoplatma, sektirme gibi yavaştan hızlıya doğru değişik adlar verilir.
İllere Göre Dağılımı Çorum, Sivas, Muğla, Elazığ, Adana, Bitlis, Diyarbakır, Kahramanmaraş, Gaziantep, Bingöl, Hakkari, Hatay, Mardin, Muş, Kayseri, Van, Ankara, Yozgat, Erzurum, Erzincan.

2.2. Barlar

Doğu Anadolu ve Kuzeydoğu Anadolu bölgelerinde oynanır. Dizinin başındaki kişiye ‘Barbaşı’, sonundakine ‘Poççik’ denir. Barların eşik çalgıları davul, zurna, mey, klarnet ve deftir.
İllere Göre Dağılımı Kars, Erzurum, Ağrı, Artvin, Gümüşhane.

2.3. Horonlar

Doğu Karadeniz bölgesinde oynanır. Horonun eşlik çalgıları cura, zurna, davul, kemençe, kaval, koltuk davulu, garmon, akordeon ve mızıkadır.
İllere Göre Dağılımı Samsun, Ordu, Trabzon, Rize, Artvin

2.4. Zeybekler

Orta Anadolu’nun güneyi, Güney Anadolu ve Ege bölgelerinde yaygındır. Bu dansı yapanlara ‘Efe’, ‘Zeybek’, ‘Kızan’ gibi adlar verilir.
Eşlik çalgıları kaba zurna, davul, klarnet, bağlama, def ve darbukadır.
İllere Göre Dağılımı İzmir, Aydın, Denizli, Uşak, Muğla, Kütahya, Bilecik, Çanakkale, Eskişehir.

2.5. Kaşıklı Danslar

Orta ve Güney Anadolu bölgelerinde yaygın olarak oynanır.
Eşlik Çalgıları Klarnet, bağlama, cura bağlama, darbuka, def ve el davuludur. Dansların çoğu türkülüdür.
İllere Göre Dağılımı İçel, Antalya, Konya, Afyon, Eskişehir, Kütahya, Bilecik, Bursa, Bolu.

2.6. Kaşıklı Karşılamalar

Orta ve Batı Karadeniz bölgelerinde oynanır. Bu dans türüne ‘Karşı-beri, Var-gel’ gibi adlar verilir.
Eşlik Çalgıları Klarnet, bağlama, cura bağlama, kabak kemane, el davulu, darbuka, def ve dare’dir.
İllere Göre Dağılımı Eskişehir, Kütahya, Bilecik, Bolu, Zonguldak, Sakarya.

2.7. Karşılamalar

Çoklukla Trakya’da, Marmara bölgesinde oynanır. Adından anlaşılacağı gibi iki kişinin karşılıklı oynadığı danslardır. Eşlik çalgıları kaba zurna, klarnet, davul, keman, cümbüş ve ud’dur.
İllere Göre Dağılımı Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul, Çanakkale.

2.8. Horalar (Kasap Oyunları)

Çoklukla Trakya bölgesinde oynanır. Dizinin başında yöneten kişiye ‘Horabaşı’ denir. Eşlik çalgıları: Kaba zurna ve davuldur.
İllere Göre Dağılımı Kırklareli, Edirne, Tekirdağ

2.9. Nanaylar

Leylim oyunları da denir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da yaygındır. ‘Na, Nay, Le, Ley, Li, Lim’ gibi sözcüklerin türkü arasında ya da nakarat olarak tekrar edilerek kullanılarak dansa eşlik etmesiyle bu adı almıştır.
İllere göre dağılımı: Kars, Erzurum, Artvin, Erzincan, Gaziantep.

2.10. Teke Oyunları

Güney Anadolu’da Toroslarda Türkmen Yörüklerinin oynadığı danslara verilen addır. Osmanlı döneminde bu bölgede ‘Teke Livası’ adıyla anılan bir idari bölge olduğu biliniyor.
Eşlik Çalgıları Bağlama, cura bağlama, kabak kemane, kaval, def, el davulu ve sipsi’dir.
İllere Göre Dağlımı Burdur, Antalya, İçel, Isparta, Afyon.

2.11. Mengiler

Teke Türkmenlerinde toplu ve kaşıklı oynanan danslara verilen addır.
Eşlik Çalgıları Sipsi, kaval, bağlama, cura bağlama, kabak kemane, dare, def, el davulu’dur.

2.12. Bengiler

Halk Oyunları ve Yörelere Göre Dağılımı
Eşlik Çalgıları Klarnet, davul, zurnadır.
İllere Göre Dağılımı Balıkesir, Manisa, Çanakkale,

2.13. Güvendeler

Uludağ ve yöresi Türkmenlerinde genellikle iki kişinin oynadığı bir danstır. Eşlik çalgıları klarnet ve davuldur. İllere Göre Dağılımı Bursa, Balıkesir (Demirsipahi 1975).

Kareografik Düzenlerine Göre Halk Oyunları
3.1. Dansçı Sayısına Göre
3.1.1. Tek Kişilik Danslar

Kadın Dansları Temel Deyren (Muğla), Şeve Kırma (Elazığ), Yoğurt (Eskişehir), Estireyim Mi (Bolu), Kız Havası (Burdur), Çiftetelli Ve Çengi Dansları.
Erkek Dansları Misket, Fidayda, Mor Koyun (Ankara), Kolbastı (Tunceli), Zeybek’ler (İzmir, Aydın, Denizli)

3.1.2. İki Kişilik Danslar

Kadın Dansları Kahveyi Kavururlar (Eskişehir), Ördek (Bolu), Mandalar (Tekirdağ, Kırklareli), Nöbey (Malatya), Silvani (Muş)
Erkek Dansları Kırka Zeybeği, İnönü Zeybeği (Eskişehir), Bıçak Horonu (Rize, Trabzon), Hançer Barı (Erzurum); Garipler Samahı (Sivas), Dokuz Ayak (Bitlis).

3.1.3. Topluluk Halinde Oynanan Danslar

Kadın Dansları Güvercin, Aşşahtan Gelirem (Erzurum), Keçike (Elazığ), Teşi, Acara Kız Horonu (Artvin) Mendil, Goc’öküz (Eskişehir), Çömüdüm (Kütahya), Keziban Yenge (Burdur).
Erkek Dansları Ankara Zeybeği, Sin Sin (Ankara), Koçaklama (Ağrı), Coşkun Çoruh, Horomi, Deli Horon (Artvin), Serenler (Burdur), Baş, Bar, Sekme (Erzurum)
Kadınlı – Erkekli Danslar Atabarı, Şavşat Barı (Artvin), Zigoş, Mendil, Galamatya (Edirne), Fatmalı, Dokuzlu, Hadidiye (Gaziantep), Delilo (Elazığ), Yayla Yolları (İçel).

3.2. Sahne Düzenine Göre Danslar

3.2.1. Halka Biçimli Danslar

İğdeli Gelin (Çorum), Düz Horon (Artvin), Bengi (Balıkesir), Samahlar (Sivas, Erzincan)
Halka Oyunu (Eskişehir)
(Bingöl, Elazığ, Diyarbakır, Malatya), Bar’lar (Erzurum, Artvin, Kars)

3.3. Adım Biçimlerine Göre Danslar

3.3.1. İlerleyip Geriye Dönen Adımlı Danslar

Horon Kurma (Trabzon), Temürağa (Elazığ, Sivas), Arnavut Halayı (Sivas), Tek Ayak, İki Ayak (Diyarbakır).

3.3.2. Sürekli İlerleyen Adımlı Danslar

Keklik (İçel), Çepikli, Meryem (Gaziantep), Çepik (Bingöl, Diyarbakır),Atabarı, Horomi (Artvin), Mendil (Edirne) (Koçkar 1998).

Yrd. Doç. Dr. Ali Niyazi İnal tarafından yazıldı.
Salı, 23 Eylül 2008 06:57 – Son Güncelleme Cuma, 31 Ekim 2008 00:33

ÇALGI ÖZELLİĞİNE GÖRE HALK OYUNLARI

4.1. Davul-Zurna Eşlikli Danslar

Kabadayı (Edirne), Başbar, İkinci Bar (Erzurum), Halay (Diyarbakır, Bingöl), Harkuşta, Meyroke, Tringo (Bitlis), Bablekam, Şirvani (Van), Çorum Halayı, Çekirge, Sin Sin (Çorum), Ağırlama, Koseyri, Marmara (Gaziantep).

4.2. Davul-Klarnet Eşlikli Danslar

Çayda Çıra, Halay, Avreş (Elazığ), Döne, Kavak, Güvercin, Sallama, Delilo (Erzurum), Diringo, Mehmet Turan Barı (Gümüşhane), Balıkesir Zeybeği, Yerli Zeybek, Balıkesir Bengisi (Balıkesir.

4.3. İnce Sazlı (Klarnet, Keman, Cümbüş, Ud, Darbuka) Danslar

Patrona, Kampana (İstanbul), Ali Paşa, Eski Kasap (Kırklareli), Dörtlen, Name (Kocaeli), Yandım Ayşe, Süslü Jandarma (Manisa), Yayla Yolları, Gabardıç, Şah Boylum (Muğla), Kasap, Kara Gözlüm, Sis Dağı (Sakarya).
Cilveloy, Sarı Çiçek, Ondört (Artvin), Hemşin Horonu, Memetina (Rize), Üç Ayak, Sarı Seyran, Yayık (Kars).

4.5. Kemençe Eşlikli Danslar

Sıkkara, Horon Kurma, Sallama, Tonya, Atlama (Rize, Trabzon).

4.6. Akordeon Eşlikli Danslar

Ayşat, Yüzbir, Kıskanç, Şeyh Şamil (Kars), Atabarı, Daldalan, Acara Kız Hortumu, Sasa (Artvin)

4.7. Bağlama Eşlikli Danslar

Afyon Zeybeği, Hatçam Çıkmış, Zabbak (Afyon), Fidayda, Misket, Seymen Zeybeği (Ankara), Keklik Zeybeği, Kralın Kızı (Bilecik, Eskişehir), Halimem, Meşeli, Ördek (Bolu), Elindeki Mendil, Yoğurdum Var, Karakuş (Eskişehir).

4.8. Kaval Eşlikli Danslar

Kırka Zeybeği, Tüverek Koran (Eskişehir), Al Yemeni, Halimem, Ördek, Men Men (Bolu), Sarı Zeybek, Cemilem (Antalya), Yörük Ali, Sinanoğlu (Aydın), Azime, Mendili Oyaladım (Balıkesir), Ağırlama, Terşi (Adıyaman)

4.9. Sipsi Eşlikli Danslar

Serenler (Afyon, Burdur, Antalya), İğde Dalları (Afyon), Antalya’nın Mor Üzümü, Teke Zeybeği (Antalya), Gabardıç, Avşar Beyleri, Sarı Zeybek (Burdur), Bidenem, Ferayi, Yörük Kızı (Isparta).

4.10. Mızıka Eşlikli Danslar

Çinçiva, Çarişka, Ancer (Rize).

Adlarının Anlamına Göre Halk Oyunları
5.1. Yerleşim Yerinin Adını Alan Danslar

Tekirdağ Karşılaması (Tekirdağ), Çorum Halayı (Çorum), Sivas Halayı (Sivas), Tokat Sarması (Tokat), Tonya Horonu (Trabzon), Safranbolu Çiftetellisi (Zonguldak), Tavas Zeybeği (Denizli), Edremit Zeybeği (Balıkesir), İnönü Zeybeği (Eskişehir), Karaköy Sekmesi (Bolu).

5.2. Adıyla Dans Hareketlerinin Niteliğini Belirten Danslar

5.2.1. Pozisyon Özelliğini Belirten Danslar

Dizkırma (Bingöl), Topal Koşma (Çankırı), Sekme (Çanakkale, Bursa, Erzurum), Tek Ayak (Bingöl, Diyarbakır), Dik Halay, Şeve Kırma (Elazığ), Aşırma, Döne (Erzurum), Çepikli (Gaziantep), Dik Kayda (Giresun), Kırıtma (Kütahya).

5.2.2. Hareketin Hızını Belirten Danslar

Ağır Hava (Bingöl), Ağır Govenk (Bitlis), Ağır Zeybek (Burdur), Deli Horon, Çoşkun Çoruh (Artvin), Kıvrak Halay (Kırşehir).

5.2.3. Meslek Adını Belirten Danslar

Değirmenci (Bitlis, Kastamonu), Pamukçu Bengisi (Balıkesir), Kasap (Edirne), Yağcılar Zeybeği (İzmir), Ormancı (Kastamonu), Turşucu Güzeli (Kütahya), Kasnakçı Oyunu (Sinop), Deveci Emmi (Sivas), Kalaycılar (Kırklareli).

5.2.4. Dansçının Elinde Taşıdığı Eşyanın Adını Belirten Danslar

Bıçak Oyunu (Rize, Trabzon, Erzincan), Hançer Barı (Erzurum), Kaşık Oyunu (Antalya, Konya), Zilli Oyun (Kütahya), Mendilli (Gaziantep), Elindeki Mendil (Eskişehir), Mendil Havası (Tekirdağ), Kılıç-Kalkan (Bursa), Çayda Çıra (Elazığ), Teşi (Artvin).

5.2.5. Adını Rakamlardan Alan Danslar

İki Ayak (Bingöl, Diyarbakır), Ondört (Artvin), İkinci Bar (Erzurum), İki Parmak (Aydın), Bir Altmışlık (Çorum), Dokuzlu (Gaziantep), Yüzbir, Dörtlen (Kars), Üç Oğlan (Kırklareli), Beş Ayak (Malatya)

5.2.6. Adını Renklerden Alan Danslar

Yeşil Olur (Afyon), Sarı Zeybek (Antalya, Burdur, Isparta), Sarı Karınca (Balıkesir), Al Yemeni (Bolu, Bursa), Entarisi Kırmızı (Eskişehir), Yeşilim (Konya), Boz Eşek (Şanlı urfa), Yeşil İpek (Zonguldak) (Koçkar 1998).

Bir cevap yazın Cevabı iptal et