Çeşmi Bülbül Nedir? Nerede ve Nasıl Yapılır? Özelliği

Osmanlı cam sanatında Beykoz işi diye adlandırılan ürünlerden biri. “Bülbül gözü” anlamına gelir.

1845’te devlet yönetimine geçen Beykoz-Çubukludaki cam ve kristal imalathanesiyle, bu semtte daha önce kurulmuş olan imalathanelerde üretilmiştir.

Çeşmibülbül kelimesinin yöredeki “Çeşm-i Bülbül” adlı eski bir çeşmenin adından mı yoksa ürünlerin üstündeki çizgilerin bülbül gözüne benzetilmesinden mi geldiği kesinlik kazanmamıştır.

Çeşmibülbül diye adlandırılan cam eşyaların benzerlerine ilk kez 16. yy’da Venedik’te rastlanmaktadır. Venedikli cam ustalarının buluşu olan çeşmibülbüller zamanla bütün Avrupa’ya yayılmış, İstanbul’da da beğeniyle karşılanmıştır. Ancak çeşmibülbüllerin İstanbul’da yaygınlık kazanması 19. yy’a rastlar, İstanbul’da bu yüzyılın ortasında, Avrupa’da üretilen çeşmibülbül türü eşyanın Türk zevkine göre geliştirilmiş biçimleri üretilmeye başlanmıştır.

Çeşmibülbüller önceden hazırlanmış cam çubuklar halindeki kalıp üzerine sıcak cam sarılması, döndürülerek üflenmesi, normalden biraz daha düşük ısılı fırınlarda uzun süre bekletilmesi gibi zahmetli, özen gerektiren bir dizi işlem sonunda üretilir. Beykoz işi çeşmibülbüller, üzerlerinde ince çizgiler yanında kalın çizgiler de bulunması, ince ve kaliteli olmalarıyla Batıda üretilen benzerlerinden ayrılırlar. Çeşmibülbül, bir cam üretim tekniği olarak en çok sürahi, karlık, bardak, vazo, gülabdan, avize, laledan, kâse, fincan, yemişlik ve tespih gibi eşyalar üzerinde uygulanmıştır. Spiral çizgilerin uyum halinde yerleştirilmesi esasına dayanan çeşmibülbüllerde en çok kullanılan renkler süt mavisi, koyu kırmızı, zümrüt yeşili ve beyazdır. Ayrıca altınlı, kabartma çiçekli ve tezhipli çeşmibülbüller de vardır.

Çeşmibülbül üretimi, Şişe ve Cam Fabrikaları AŞ tarafından, eski İstanbul zevkinin cam eşyada yeniden canlandırılması amacıyla günümüzde de sürdürülmektedir.

Çeşmibülbül Nasıl Yapılır? 

İlk kez 1848 de İstanbul’un Çubuklu semtinde, incirköy’dekı fabrikada üretilen çeşmibülbüllerin türk cam işçiliğinde özel bir yeri vardır. Bu eşyanın, camın içindeki çizgiler bülbül gözündeki harelere benzetilerek ya da incirköy un ÇeşmibülbÛI mahallesinde yapıldıklarından bu adla anıldıkları sanılır. Çeşmibülbüllerin (gülabdan, laledan, sürahi, bardak, vazo, tepsi, tabak, kâse, avize, vb.) yapımında kullanılan başlıca renkler süt mavisi, koyu kırmızı ve zümrüt yeşilidir; az da olsa sarı renge de rastlanır Altınlı, kabartma çiçekli ve tezhip»! örnekleri de vardır.

Yapımı Paşabahçe fabrikalarında sürdürülen çeşmibülbüller, çeşitli renkte cam çubukların saydam cama gömülmesi yöntemiyle yapılır. Burada düz ya da sarmal cam çubukları özel olank hazırlanmış kalıplar içine yerleştirilir, içine saydam cam üflenir, daha sonra kalıptan alınan camın üzeri de saydam cam kaplanır. Böylece renkli çubuklar iki cam tabakası arasında kalmış olur Bu ön biçim elde edildikten sonra, değişik yöntemlerle son biçim verilir Çeşmıbülbuller çeşitli ülkelerde de (İtalya, Almanya, Hollanda, Belçika, Fransa, ispanya, Çin, Amerika Birleşik Devletleri) üretilmekle birlikte, türk ürünleri ayrı özellikler taşır (ince çizgilerin yanında belirli aralıklarla kalın çizgiler bulunması, fıstık yeşili renginde yapılan örnekler olması).